ضرورت امر ارتش و قوای نظامی در سیرالملوک ها و اندرزنامه ها

به گزارش هیو بلاگ، به گزارش خبرنگاران، نخستین نشانه های ارتش منظم و قدرتمند در نزد آریایی های ایران با باید در حکومت ماد جست وجو کنیم. مادها به علت طبیعت زندگی آن ها یعنی کوچ نشینی و برخورد با مسائل و به ویژه تجاوزات آشور، افرادی جنگجو و دلیر بودند و با وجود کوهستانی بودن منطقه زندگی شان در غرب ایران که برای آن ها مانند دژی طبیعی بود همچنان زندگی و اسلحه ساده داشتند و تحت ریاست سرانم طوایف می جنگیدند. رهبر اولیه آن ها مانند دژی طبیعی بود همچنان زندگی و اسلحه ساده داشتند و تحت ریاست سران طوایف می جنگیدند.

ضرورت امر ارتش و قوای نظامی در سیرالملوک ها و اندرزنامه ها

مادها از زمان کودکی، افراد را برای امور نظامی پرورش می دادند. چنانکه اطفال را برای مراقبت از بناهای دولتی در کنار دیگر بزرگان به کار می گماشتند تا با امور آشنا شوند و از سویی شاه در شکار مانند یک آرایش جنگی حرکت می کرد و همراهان او کمان، ترکش، شمشیر، خنجر و سپر به همراه داشتند و شکار در نظر آن ها یک مکتب جنگی و میدانی برای تمرین جنگ واقعی بود. در کنار این مسائل جوانان نیز باید هر روز به سوارکاری و تیراندازی می پرداختند. اما در ماد تا مدت ها ارتش به شکل مستقلی وجود نداشت و توده اصلی ارتش را همان مردم سلحشور تشکیل می دادند که برحسب نیازها جمع می شدند. بنیانگذار واقعی قدرت مادها را باید هوخشتر دانست که با ایجاد تغییراتی در ارتش مادها را به اوج قدرت رساند.

در ایران از همان دوره باستان، ارتش اهمیت زیادی داشته است. فلسفه تشکیل حکومت ماد، دفاع از قلمرواش در برابر تهاجمات بیگانگان مانند آشوریان بوده است. پیش از آن نیز در نزد آریایی ها، طبقه جنگاوران مورد توجه بود. در تداوم تاریخ ایران نیز ارتش و نیروهای نظامی همواره از جایگاه مهمی برخوردار بودند. موقعیت مهم جغرافیایی ایران و وجود قدرت های بزرگ و طوایف بیابانگرد در اطراف ایران، اهمیت مسئله را دوچندان کرده بود. وجود تشکیلات منظم نظامی در ایران باستان و همچنین اصطلاحات فراوان مربوط به ارتش در این دوره، نشانگر توجه به این نهاد بوده است.

با ورود اعراب مسلمان به ایران نیز ارتش اهمیت فوق العاده خود را حفظ کرد. از سوی دیگر در اسلام نیز بر امر جهاد و غزوه، ورزش های بدنی و نیز سلحشوری و جنگاوری تأکید شده است. در این دوره تجارب نظامی ایرانیان به اعراب منتقل شد و گروه های ایرانی با ورود به سپاه مسلمانان، این سنت ها را تداوم بخشیدند.

ضرورت امر ارتش و قوای نظامی بدان حد بود که در سیرالملوک ها و اندرزنامه هایی مانند سیاست نامه و قابوس نامه نیز بدان پرداخته شده است. این جایگاه حتی در نزد گروه های اجتماعی و نظامی مردمی نظیر عیاران نیز لحاظ شده است. چنان که آنها نیز به تربیت نیروها و داشتن ساختار و تشکیلات نظامی توجه داشته اند. ساختارها، شیوه ها و تجهیزات جنگی و دفاعی ارتش ایران که از دوره سلجوقی نهادینه شده بود تا قرن ها تداوم یافت.

استقرار حکومت صفویه نقطه عطفی در تاریخ ایران است که باعث تحولات عمده ای در جامعه ایران شد. حکومتی که بیش از دو قرن در تاریخ ایران تداوم یافت و تأثیرات آن تا مدت ها بر جامعه ایران باقی ماند. در واقع صفویان چارچوب حکومتی بر جای گذاشتند که حکومت های پس از آنان به نوعی تقریباً در این چارچوب و تشکیلات مهم آن قرار گرفتند. به همین دلیل شناخت هر کدام از نهادهای این حکومت، به شناخت نهادهای حکومت های بعد از صفویه نیز کمک می کند. از سوی دیگر ارتش از جمله موضوعاتی است که کمتر مورد توجه محققان دوره صفویه قرار گرفته است.

مسئله دیگر آنکه پیوندهای عمیقی با مذهب، سیاست، اقتصاد و اجتماع به ویژه در عصر صفوی داشته است. شناخت ارتش می تواند به تبیین بیشتر پدیده های دیگر این دوره نیز بینجامد. بر این اساس با توجه به خلأ موجود در مورد موضوع ارتش دوره صفویه، در این کتاب تلاش شده تا مسائل نظامی، سیاسی، اقتصادی و حتی اعتقادی به صورت مجموعه ای واحد و تأثیرگذار بر یکدیگر بررسی شود.

این پژوهش به چهار بخش تقسیم شده است؛ در بخش اول این کتاب، بررسی ارتش ایران پیش از صفویه مورد بررسی قرار گرفته و سه بخش دیگر دوره اول، میانی و خاتمه دوره پایانی صفویه را دربر می گیرد. صفویان در دوره اول حکومت خود، با وجود آنکه اختلافات شدید ایدئولوژیکی و ارضی با همسایگان شرقی و غربی خود داشتند و همچنین با گسترش نفوذ استعمارگران در خلیج فارس روبرو بودند، به دلیل برخورداری از یک نیروی نظامی پرشور و شوق ایدئولوژیک، احساس نیاز چندانی به ایجاد تحولات عمده در ارتش و قوای نظامی ندیدند و قزلباشان محور اصلی ساختار نظامی آنها بود. بنابراین تغییرات عمده ای در ساختار ارتش به وجود نیاوردند.

بنیادی ترین تحولات در ارتش صفویه، در دوره میانی این حکومت یعنی در دوره سلطنت شاه عباس رخ داد. نابسامانی، رقابت و ناکارآمدی در نیروی نظامی سنتی صفویان و همچنین اختلاف شدید قزلباشان برای به دست آوردن منافع از یک سو و عدم برخورداری از آموزش و تجهیزات نظامی از سوی دیگر، احساس نیاز به تحولات عمده در ساختار، ترکیب و تجهیزات ارتش صفوی را به وجود آورد.

در این دوره آشنایی با اروپاییان نیز در بروز این تحولات بسیار مؤثر بود. هرچند باید گفت که به دلیل نگاه بری پادشاهان صفوی، ساختار ایلیاتی نیروهای ارتش، وجود شیوه های جنگی بری در ارتش صفوی و همچنین توجه حکومت به تهدیدات اساسی در مناطق غیردریایی، توجه چندانی به نیروی دریایی نشد. در واقع باید گفت که مسائل ناشی از رقابت های قبیله ای قزلباشان، وابستگی این نیروها به ساختار قبیله ای و آشوب های ناشی از این رقابت ها و در نتیجه شکست های سنگین ارتش صفویه از عثمانی، ایجاد تحول در این ارتش را بر شاه عباس تحمیل کرد که این تحولات، پیامدهای مهمی را به دنبال داشت.

کتاب ارتش ایران در دوره صفوی نوشته حمید اسدپور و حسین اسکندری در 496 صفحه، شمارگان 500 نسخه و قیمت 80 هزار تومان از سوی نگارستان اندیشه منتشر شد.

منبع: ایبنا - خبرگزاری کتاب ایران
انتشار: 16 مرداد 1399 بروزرسانی: 6 مهر 1399 گردآورنده: heevblog.ir شناسه مطلب: 3843

به "ضرورت امر ارتش و قوای نظامی در سیرالملوک ها و اندرزنامه ها" امتیاز دهید

امتیاز دهید:

دیدگاه های مرتبط با "ضرورت امر ارتش و قوای نظامی در سیرالملوک ها و اندرزنامه ها"

* نظرتان را در مورد این مقاله با ما درمیان بگذارید