درباره پارکینسون؛ بیماری هولناکی که محمدعلی کلی را از پا انداخت - هیو بلاگ

نشانه های بیماری پارکینسون مثل سایر اختلال های عصبی به مرور زمان وخیم تر می گردد. هر اندازه بیماری بیشتر پیشرفت می نماید، بیمار در تکلم و راه رفتن با مسائل بیشتری روبه رو خواهد شد. از طرفی دیگر، در این بیماری هم مثل سایر بیماری های مشابه نظیر هانتینگتون، تغییرات مختلفی از جنبه خلق و خو ایجاد می گردد. برای مثال در این زمینه می توان به مسائل خواب، افسردگی، اختلالات حافظه و خستگی اشاره نمود.

با این که هنوز به نظر می رسد هر فردی می تواند به پارکینسون مبتلا گردد، بر اساس بعضی از تحقیقات معین شده که مردها بیشتر از زن ها در معرض ابتلا به این عارضه خطرناک هستند. هنوز ساز و کار این بیماری دقیقا معین نشده است؛ به همین سبب، علت تفاوت ابتلا در دو جنس مختلف همچنان در هاله ای از ابهام قرار گرفته است. در حال حاضر تنها فاکتور مهمی که با اطمینان خاطر می توان درباره اش صحبت کرد، مقوله سن است؛ چراکه بیشتر بیماران، اولین علائم پارکینسون را پس از سن 60 سالگی در خود می بینند و تنها 5 الی 10 درصد از بیماران تا پیش از سن 50 سالگی درگیر علائم این بیماری می شوند. باید به این نکته هم اشاره نمود که علائم ابتدایی پارکینسون لزوما قرار نیست همواره بروز پیدا کند و امکان دارد بیمار در همان ابتدای کار با بعضی از علائم روبه رو نگردد. در بعضی از پفراینده ها هم جهش های ژنتیکی به عنوان علت بیماری پارکینسون گزارش شده است. پیش از آنالیز علت این اتفاق، بد نیست در ابتدا ساز و کار این بیماری تشریح گردد.

علت بیماری پارکینسون

بیشترین نشانه ها و علائم بیماری پارکینسون زمانی رخ می دهد که سلول های عصبی درون بخش هسته های قاعده ای مغز دچار مشکل شده یا سلول های این ناحیه به علت اتفاقاتی معلوم و حتی نامعلوم بمیرند. هسته های قاعده ای مغز، وظیفه کنترل حرکات را برعهده دارند. این سلول های عصبی (نورون ها) قادر هستند مواد شیمیایی مهمی را مثل دوپامین ترشح نمایند. هنگامی که نورون ها دچار اختلال یا مرگ شوند، طبیعی است که اندازه دوپامین هم کمتر ترشح می گردد. این اتفاق موجب ایجاد اختلال هایی در حرکت می شوند. دانشمندان در کوشش هستند تا علت مرگ نورون ها را در این ناحیه متوجه شوند.

علاوه بر مواردی که اشاره شد، بیماران مبتلا به این بیماری، از پایانه های عصبی نورون هایشان ماده ای به نام نوراپی نفرین فراوری می گردد. این ماده در واقع یکی از پیغام رسان های شیمیایی اصلی دستگاه عصبی سمپاتیک است که کنترل بسیاری از عملنمودهای بدن مثل جریان و فشار خون را برعهده دارد. فقدان یا کمبود نوراپی نفرین می تواند بروز حرکات غیر ارادی در پارکینسون را شرح دهد. ضمن این که خستگی، فشار خون های بی قاعده و دشواری در بلع غذا از پیغامدهای نقص در ترشح نور اپی نفرین است. بعلاوه بیمار مبتلا به پارکینسون در بدترین حالت، هنگام بلند شدن از جایگاه با یک افت فشار خون شدید ممکن است روبه رو گردد.

بسیاری از سلول های مغز بیماران مبتلا به پارکینسون محتوی اجسام لوی (Lewy Bodies) هستند. این اجسام در حقیقت به واسطه تجمعی از پروتئین هایی به نام آلفا-سینوکلئین زیر میکروسکوپ رویت می شوند. دانشمندان در کوشش هستند تا عملکرد طبیعی و غیر طبیعی آلفا-سینوکلئین را بهتر درک نمایند. بعلاوه ارتباط میان اجسام لوی و جهش های ژنتیکی در بیماران مبتلا به پارکینسون هم علامت سوال مهم دیگری است که طی تحقیقات گسترده ای که در سطح دنیا انجام می گردد، این ارتباط بیشتر سر و شکل پیدا می نماید.

به نظر می رسد بعضی از مدل های بیماری پارکینسون موروثی است و تنها چند موردِ محدود، به جهش های ژنتیکی ارتباط می یابد. با این که ظاهرا ژنتیک نقش بسیار مهمی در بروز بیماری پارکینسون دارد، در پفراینده های مختلف معمولا دیده شده که پارکینسون در خانواده و نسل قبلی قابل شناسایی نیست. به همین منظور، فرضیه ای که در حال حاضر مورد پذیرش بیشتر پژوهشگران پیرامون علت بیماری وجود دارد، مبنی بر ترکیبی بودن علت بیماری است. پارکینسون احتمالا به خاطر ترکیبی از اختلال های ژنتیکی و فاکتورهای محیطی مثل در معرض قرار گرفتن به سموم مختلف در انسان ایجاد می گردد. با این حال، همچنان تحقیقات بیشتر و متنوع تری پیرامون علت اصلی و دقیق ابتلا به بیماری پارکینسون در دست اقدام قرار گرفته است.

نشانه های بیماری پارکینسون

بیماری پارکینسون به طور کلی چهار نشانه ی اصلی دارد:

• لرزش در دست ها، پاها، آرواره و حتی سر
• سفتی عضلات، در این حد که عضلات به مدت بسیار طولانی منقبض خواهند ماند
• حرکات آرام
• از بین رفتن قدرت تعادل و توازن که اغلب موجب زمین خوردن بیمار می گردد

بیماری پارکینسون علامت و نشانه های دیگری هم دارد که در بعضی از افراد ممکن است دیده گردد:

• افسردگی و سایر تغییرات روحی و روانی
• دشواری در بلع، جویدن و تکلم
• مسائل ادراری یا یبوست
• مسائل پوستی

علائم پارکینسون و سرعت پیشرفت بیماری در افراد مختلف تا حدود به سزایی فرق دارد. به طور کلی نشانه های اولیه بیماری به مرور وخیم تر می شوند. برای مثال بیماران در ابتدا دچار لرزش خفیف دست می شوند یا در بلند شدن از جایگاه با مشکل روبرو می شوند. بعلاوه این دسته از بیماران در ابتدا امکان دارد در تکلم هر از گاهی تپق بزنند یا تغییر و تحولاتی در دست خط بیمار ایجاد گردد. در مراحل ابتدایی پارکینسون، دیگر اعضای خانواده احتمالا می توانند تغییرات جسمی را متوجه شوند.

بیماران مبتلا به پارکینسون بعلاوه در راه رفتن هم دچار تغییراتی می شوند. راه رفتن بیماران معمولا به یک شکل خاص انجام می گردد. آنها قدم های کوتاه و آرامی در هنگام حرکت برمی دارند؛ ضمن این که معمولا وزن بدن شان به سمت جلو متمایل بوده و بعلاوه دامنه تاب خوردن دست ها هم در این دسته از بیماران کاهش چشمگیری می یابد. بعلاوه بیماران در آغاز یک حرکت با مشکل روبه رو می شوند. نشانه ها معمولا در یک سمت بدن بروز پیدا می نمایند. حتی جالب است بدانید که لرزش یا دیگر علامت های حرکتی ممکن است در ابتدا تنها در یک دست انجام گردد. با پیشرفت بیماری و وخیم تر شدن شرایط سلامتی بیمار، در هر دو بخش این اتفاقات رخ می دهد. با این حال، امکان دارد نشانه های بیماری در یک سمت وخیم تر از سمت دیگر باشد.

بسیاری از مبتلایان به پارکینسون بیان نموده اند که پیش از تجربه تغییرات جسمانی نظیر لرزش اندام و سفتی عضلات، از اختلالات دیگری مثل مشکل در خواب، یبوست، از بین رفتن حس بویایی و سندرم پای بی قرار رنج برده اند. هر چند، اختلالات مذکور در انسان های معمولی با افزایش سن ممکن است اتفاق بیفتد.

اختلالات شناختی؛ یکی از معضلات اصلی پارکینسون

بیماران احتمالا دچار تغییراتی در عملکرد فرایندهای شناختی می شوند. برای مثال ممکن است بیماران از اختلال های حافظه، توجه و توانایی در برنامه ریزی رنج ببرند. بر اساس مطالعات مختلف، اضطراب، افسردگی و تجویز بعضی داروها می تواند بر بروز علائم مذکور تاثیرگذار باشند. با گذر زمان، بیماری پیشرفت خواهد نمود و بعضی از بیماران علاوه بر نشانه های اشاره شده، نوعی از زوال عقلی یا دمانس را هم تجربه خواهند کرد. زوال عقلی می تواند بر حافظه و قدرت تصمیم گیری فرد در امورات روزمره اش تاثیر مخربی داشته باشد.

تشخیص بیماری پارکینسون

متاسفانه در حال حاضر هیچ تست آزمایشگاهی و خونی برای تشخیص بیماری پارکینسون از نوعِ غیر ژنتیکی وجود ندارد. به همین سبب، پزشک بر اساس کسب اطلاعات از تاریخچه پزشکی فرد و بعلاوه انجام آزمایش های عصب شناختی می تواند به یک نتیجه واحد برسد.

مشابه به بیماری پارکینسون، اختلال و بیماری های دیگری در حیطه عصبی وجود دارد که نشانه هایی شبیه به پارکینسون از خود نشان می دهند. برای مثال می توان به آتروفی عضلانی و زوال عقلی ناشی از اجسام لوی اشاره نمود که علائم شبهِ پارکینسونی در آن دسته از بیماران هم به خوبی رویت می گردد. به همین سبب، تشخیص های اشتباه در زمینه پارکینسون به طور کلی رایج است و پزشک ممکن است بیماری دیگری را به اشتباه به نام پارکینسون تشخیص دهد. از آنجایی که بیماری های مختلف، فرایند های درمانی متفاوتی را هم طلب می نمایند، شناسایی و تشخیص صحیح پارکینسون به شدت اهمیت می یابد.

آیا بیماری پارکینسون درمان قطعی دارد؟

در حال حاضر هیچ درمان قطعی برای بیماری پارکینسون وجود ندارد. با این حال، شیوه های درمانی مختلفی برای مقابله با پیشرفت بیماری وجود دارد که جلوی وخیم شدن نشانه های بیماری را می گیرد.

داروهایی که در حال حاضر برای مقابله با بیماری وجود دارد، باید چند خصیصه کلی را داشته باشند. افزایش سطح دوپامین در مغز، اولین ویژگی مهم داروهاست. مواد دارویی باید روی سایر مواد شیمیایی مغز مثل گیرنده های عصبی تاثیر داشته باشند تا نقل و انتقال اطلاعات به درستی انجام گردد. بعلاوه داروهای پارکینسون باید بتواند نشانه های غیر حرکتیِ بیماری را تنظیم نمایند.

استراتژی اصلی درمان پارکینسون در ماده ای به نام لوودوپا (Levodopa) خلاصه می گردد. سلول های عصبی از لوودوپا استفاده می نمایند تا دوپامین ساخته شده و به تبع مغز به عملکرد صحیح خود ادامه دهد. معمولا بیماران این ماده را به همراه داروی دیگری به نام کربیدوپا (Carbidopa) دریافت می نمایند. کربیدوپا جلوی بعضی از آثار منفی داروی لوودوپا را می گیرد؛ چراکه لوودوپا می تواند موجب تهوع، استفراغ، کاهش فشار خون و بی خوابی در بیمار گردد. به همین سبب اندازه میزان لوودوپا هر چه بیشتر باشد، به نفع درمان بیماری نیست و باید حد و حدود مطلوبی برای این ماده در نظر گرفت.

بیماران پارکینسون محتمل است که از فرایند درمانی خسته شوند و به یک باره مصرف لوودوپا را قطع نمایند. این امر به شدت خطرناک است و به هیچ وجه توقف فرایند درمانی به وسیله بیمار توصیه نمی گردد. هر تغییراتی در فرایند درمانی باید تحت نظر پزشک معالج صورت پذیرد. از طرفی دیگر، قطع ناگهانی مصرف لوودوپا می تواند اثرات منفی خاصی را در بر داشته باشد. برای مثال بیمار در تنفس با خطر جدی روبه رو می گردد. پزشک بعلاوه می تواند چهار مدل داروی دیگر هم برای جلوگیری از پیشرفت بیماری تجویز کند:

• داروهای تحریک نماینده ای که فراوری دوپامین را در مغز تحریک می نمایند.
• مهارنماینده های آنزیمی برای افزایش اندازه دوپامین به وسیله کندسازی فرایند شکسته شدن آنزیم هایی که دوپامین را در مغز تخریب می نمایند.
• آمانتادین به منظور کاهش حرکات غیر ارادی در سطح بدن
• داروهای آنتی کولینرژیک به منظور کاهش لرزش و سفت شدگی عضلات

تحریک الکتریکی مغز

برای بیماران مبتلا به پارکینسون که به دارو درمانی اصلا پاسخ مناسبی نمی دهند، پزشک معالج ممکن است به یک فرایند دیگر روی بیاورد. پزشک در جریان یک عمل جراحی، الکترودهایی را در بخش هایی از مغز قرار می دهد و این الکترودها به وسیله یک سیم رابط به یک دستگاه الکتریکی که روی قفسه سینه قرار می گیرد، اتصال می یابد. دستگاه و الکترودها، تحریک هایی بدون درد را در بخش هایی از مغز القا می نمایند که در ارتباط با کنترل حرکات است. در حقیقت با تحریک های الکتریکی قرار است جلوی پیشرفت علائمی نظیر لرزش و سفت شدگی عضلانی گرفته گردد.

اگر از این رویکرد درمانی فاکتور گرفته گردد، راهکار های دیگری هم وجود دارد. برای مثال رژیم غذایی سالم و بدون چربی، کوشش برای فعالیت های ورزشی کوتاه اما پر بازده، ماساژ درمانی و بعلاوه ورزش های ساده ای مثل یوگا می تواند برای بیماران مفید واقع گردد.

چند باور اشتباه درباره بیماری پارکینسون

همچون باورهای اشتباهی که پیرامون سایر بیماری های مهم در سطح دنیا وجود دارد، درباره بیماری پارکینسون هم باورهای اشتباهی وجود دارد. بعضی از این باورها به طور کلی منشا علمی نداشته و بعضی دیگر از باورها بر اساس یک موضوعِ علمی، به اشتباه برداشت شده است. در ادامه، به چند باور اشتباه درباره بیماری پارکینسون اشاره می گردد.

پارکینسون تنها یک اختلال حرکتی است

با این که بخش اعظمی از نشانه های پارکینسون به اختلال های حرکتی ارتباط دارد، باید به نشانه های غیر حرکتی این بیماری هم اشاره نمود. برای مثال می توان به زوال عقلی و اختلال های شناختی اشاره نمود که معمولا در اواخر دوره بیماری رخ می دهد. بعلاوه اختلال های روان شناختی مثل اضطراب، استرس و اشکالات خواب هم در بیماران پارکینسون دیده می گردد.

داروهای پارکینسون مسبب بروز نشانه هاست

بعضی اعتقاد دارند داروهای پارکینسون سمی است و تنها موجب تسریع پیشرفت بیماری می گردد. با این حال، باید اشاره نمود که بیمار به لوودوپا احتیاج مبرم دارد. این دارو باید به بیماران تجویز گردد تا نشانه های حرکتی در بدن این دسته از بیماران مرتفع گردد. پژوهشگران مدت ها پیش توانسته اند ثابت نمایند که مصرف لوودوپا موجب بدتر شدن شرایط بیماری نمی گردد. آنها با تجزیه و تحلیل بر گروهی از بیماران که لوودوپا را دریافت نموده اند، به این نتیجه رسیده اند که این دارو موجب تشدید پارکینسون نمی گردد. بنابراین، مسمومیت لوودوپا در حد و اندازه ای نیست که برای بیماران پارکینسون نگران نماینده باشد.

تمامی افراد مبتلا به پارکینسون از لرزش اندام رنج می برند

این نشانه در بیشتر بیماران پارکینسون وجود دارد که اندام ها دچار لرزش می شوند. با این حال، موضوعی نیست که بتوان به تمام بیماران نسبت داد؛ چراکه بیماران متعددی مبتلا به پارکینسون شده اند، اما اصلا تجربه ای را مبنی بر لرزش دست و پا گزارش ننموده اند.

به جز دارو درمانی هیچ کار دیگری نمی توان برای درمان انجام داد

در حقیقت می توان بیمار را به انجام فعالیت های روزمره تشویق کرد. هر اندازه بیمار بتواند فعال تر باشد، پیشرفت بیماری هم با سرعت کمتری انجام می گردد. ظاهرا بین فعالیت مستمر بیماران و پیشرفت بیماری می توان یک رابطه خطی در نظر گرفت که به بتوان به تمامی بیماران نسبت داد.

تحریک الکتریکی مغز، تنها یک درمان آزمایشی است

تحریک الکتریکی مغز یک فرایند جراحی است که پیش تر درباره اش شرح داده شده است. این رویه درمانی می تواند اثرات مربوط به نشانه های حرکتی را کاهش دهد. بعضی از مردم فکر می نمایند تحریک الکتریکی یک فرایند ترسناک و صرفا آزمایشگاهی است که نباید به آن تن داد. پارکینسون در وخیم ترین حالت ممکن تنها به وسیله تحریک الکتریکی مغز قابل درمان است و می توان امید داشت که جلوی پیشرفت بیماری از این طریق گرفته گردد. این روش چند دهه است که به وسیله پزشکان مورد استفاده قرار می گیرد. به همین سبب، فرایند درمانی بر اساس یک استاندارد معین انجام می گردد.

ابتلا به بیماری پارکینسون مساوی است با مرگ حتمی

با وجود این که پارکینسون نشانه های به شدت مهلکی دارد، این بیماری قرار نیست به منزله مرگ سریع و حتمی بیمار باشد. بیماری پارکینسون به تنهایی عامل مرگ نیست و به علت وقوع نشانه ها و علائم متعدد، به تدریج کیفیت زندگی فرد مختل می گردد. اگر پیشرفت بیماری به خوبی مدیریت گردد، می توان بیمار را برای یک زندگی با کیفیت تر امیدوار کرد.

انگیزه دادن به بیمار برای انجام فعالیت های بدنی به شدت برای شرایط سلامتی جسمی و روحی بیمار مناسب خواهد بود. البته باید این نکته را مد نظر قرار داد که دغدغه بیمار باید صرفا انجام چند حرکت ساده باشد. به همین سبب، باید از انجام فعالیت های سنگین و ورزش های هوازیِ سخت پرهیز کرد. از طرفی دیگر، اطرافیانِ بیمار باید مدام به فرد برای زندگی و جنگیدن با این بیماری انگیزه بدهند. دانشمندان در اقصی نقاط دنیا در کوشش هستند تا راهکاری برای ریشه کن کردن بیماری پارکینسون بیابند.

سد خونی مغزی؛ مقوله ای که شاید به کشف درمان پارکینسون ختم گردد

در داخل بافت مغزی، مانعی به نام سد خونی-مغزی (Blood-Brain-Barrier) وجود دارد که مغز به واسطه این سد، تنها به یک سری از مواد خاص اجازه ورود می دهد. در بعضی از بیماری ها، عملکرد سد خونی-مغزی دچار تغییر و تحولاتی می گردد. در بیماری پارکینسون، اختلال سد خونی-مغزی به خلق یک فرضیه جالب ختم شد. آیا سد خونی-مغزی می تواند در درمان بیماری پارکینسون کارایی خاصی داشته باشد؟

لان و همکارانش در دانشگاه چین در صدد پاسخ به این سوال، پژوهشی را در این زمینه انجام داده اند. محققین به اندازه گیری و آنالیز دو فاکتور به نام های نیتریک اکساید و فاکتور رشد عروقی اندوتلیالی (VEGFA) پرداختند؛ دو فاکتور بسیار مهمی که در فرایند رگ زایی اثرات بسیار مهمی دارد. در این پژوهش دیده شده سطح بیان فاکتور VEGFA افزایش قابل توجهی از لحاظ آماری داشته است. به همین سبب، مسدودسازی راستا پیغام رسانی VEGFA می تواند یکی از راهکارها برای جلوگیری از پیشرفت بیماری پارکینسون و حتی درمان تلقی گردد. هر چند این مسئله را هم باید خاطر نشان کرد که فاکتور رشد VEGFA برای رگ زایی در کل بافت های بدن به کار می آید و صرفا محدود به ناحیه مغزی نیست. بنابراین انسداد این راستا باید به صورت موضعی و هوشمند انجام گردد. محققین حوزه علوم پزشکی شاید بتوانند در آینده نزدیک با استفاده از فناوری نانو تکنولوژی، داروهای شیمیایی هوشمندی را بسازند که فقط ناحیه محل بحث در بافت مغز از لحاظ بیان فاکتور VEGFA مورد پردازش قرار گیرد.